Av Ivar Andersen
To av dei ville ikkje vera med likavel, og blei sett i land i Dusavik. Dei emigrerte rett nok nokre år seinare. Så 52 for over havet, og blei 53. Eit lite jentebarn vart født undervegs. Utruleg nok kom alle velberga fram, og ingen var blitt alvorleg sjuke. Hygienen var vel så som så, og dei hadde ingen doktor med seg.
Dette er det nå 200 år sidan, og det høyres ut som at det er voldsomt lenge si, men far min vart fødd på 1800-talet, og då er på eit vis ikkje så lenge si, likavel. Turen var planlagd ei tid, mellom anna av Cleng Peerson, som var «over there» og såg på forholda, so me seier i dag. Få av oss som nå får vera med på å markera dette, alle desse åra etterpå, har liten føresetnad om alt dei tenkte og gjorde i forkant av turen, og for utferda i det heile.
Ei stor avgjerd
Berre det å bryt opp frå heim og familie, bortimot ugjenkalleleg, er ei stor avgjerd, men krafta og draumen om eit betre liv har vore sterkare enn å stå i ei strid heime. Armod og tru, i ein salig miks, var nok dei utløysande faktorane, og akkurat for denne første ferda var nok trusfridomen ein viktig del, då det var kvekerar som stod for det som måtte ordnas før dei drog. Kaptein på «Restauration» og leiar for gruppa var kvekaren Lars Larsen Geilane. Resten av emigrantane sympatiserte med kvekarane og slutta seg til dei i Amerika. Trusfridommen i Amerika var nok den største motivasjonen for utvandringa deira.
Sluppefolket som desse første utvandrarane også blir kalla, kom frå Ryfylke og andre bygder i fylket og Stavanger, der 20 av dei var Tysværbuarar. Dei var ikkje fattige, sidan dei hadde klart å reisa nok kapital til å kjøpa både fartøyet og nødvendige forsyningar for tre månader. Dei kjøpte «Restauration» for 1800 speciedaler, og planla å selja både henne og lasta på 20 skippund (ca 3 200 kg) stongjern og plater etter framkomst, for å skaffa startkapital i Amerika. Dessverre gjekk det ikkje slik. Ved framkomst i New York vart båten beslaglagt og bøtelagt for å ha hatt for mange personar om bord i forhold til storleiken på fartøyet.
Emigrantane blei tekne imot i New York av Cleng Peerson og amerikanske kvekarar. Det var nokon av desse som hjelpte dei med å få frigitt fartøyet, men sluppefolket måtte selja «Restauration» med tap då dei ikkje fekk meir enn 400 dollar for henne.
Sørleg rute
Dei hadde nok ikkje så flotte ord og omgrep som i dag, då me har konsekvensutgreiingarfor langt mindre saker enn ei Amerika-ferd. Proviant for ei slik ferd, kravde mykje omtanke, då lagring på den tid ikkje var slik som i dag, med kjøing og frysing av matvarer. Men dei hadde fått med seg såpass mykje kunna om kloden og navigasjon at dei tol den sørlege Amerika-rute,«Restauration» skal visstnok ha vore gjennom tre stormar, og juni til november er orkan sesong i denne del av Atlanterhavet. Dei var oppom både England og Madeira, før det langa strekket vestover..
Fartøyet hadde eit mannskap på sju og 45 passasjerar ombord, av desse 19 barn. Overfarten ble strevsom og tok drygt tre månader, 98 dagar. Undervegs var eit barn blitt født, slik at skipet ved ankomst i New York 9. oktober 1825 hadde 53 personar ombord. Nyare forsking har eit litt lågare tal.
Denne datoen blir feira som til minne om Leiv Eriksson, den dag i dag. Etter imigrasjonsarbeid og sikkert ein liten karantene før alt var klart, segla dei vidare opp Hudson-elva til Albany, før dei drog vidare vestover, kan hende og på dei store sjøane, som går heilt til midt-vesten. Eg var sjølve i Albany i 1973, som elektrikar på frysebåten «Snefjord» til Stavanger-reiarlaget Kornelius Olsen, men visste ikkje då at eg var på histotrisk grunn for dei første norske emigrantane. Men kjekt å tenka på.
Alt er stort og voldsomt i det forjetta landet, og ut i oktober kan det fort bli haust og kaldt til dei stadane Ryfylkingane drog. Dei hadde ikkje all verden med seg i bagasjen, det var vel stort sett klede, men heldt i lag og kom seg fram. Lagnaden er det forska i, og det er og fleire romanar som handlar om dette, mellom anna triologien til Alfred Hauge, (Cleng Peerson serien).
De gamle og den nye «Restauration»
Fartøyet vart opphavleg bygd i Hardanger i 1801 som jekta «Emmanuel» på 6 lestar (ca 12 tonn). Den gjekk i jektefart med sild til Stavanger, og returnerte kanskje med korn frå Gøteborg eller Danmark.Ei jekt var eit fartøy for å føra last.
I 1820 vart Hardangerjekta om- og påbygd i Egersund til ein slupp som fekk namnet «Restauration». Ein slupp er ei «innebygd» jekt, skuta hadde fått dekk, og med storsegl på mast og forsegl på stag forut. Sluppen hadde vorte 54 fot (16,46 m) lang og 16 fot (4,88 m) brei, og var på 18,5 kommerselestar (ca 38 tonn).
I «Vår gamle kystkultur», Dreyer Forlag 1985 av Svein Molaug (1914-2007, direktør ved Norsk Sjøfartsmuseum i 28 år)
blir jektene og sluppane omtala som å vera same type båt. Jekt/jakt som kystbåt, og slupp ved seilas på utlandet, da jakt/jekt ikkkje var så kjent ute, ved tolllklareingar og liknande.
Ved Utstein Kloster hotell på Mosterøy ligg til vanleg ei skute ved kai. Den ser eldre ut enn sine 15 år. Kopien av «Restauration» er nå i kjølvatnet etter den gamle emigrantskuta frå 1825. Seilasen til New York er ein viktig del av Crossings200-programmet.
Under dekk har nye «Restauration» ein heilt annan komfort enn den gamle. Her er skinnsofa, eit velutstyrt kjøkken og to toalett, og oppe på dekk er det dusj. Men passasjersertifikat for 50 personar har dei ikkje, er det halvparten ombord så er det trongbølt. Framfor alt har skuta topp moderne sikkerheits- og kommunikasjonsutstyr, autopilot og elektroniske kart. Mannskapet reiser ikkje utan tryggingsnett, slik «sluppefolket» i 1825 gjorde på vegen mot det ukjende. For å vera på den sikre sida, er den legendariske distriktslegen på Finnøy, Aslak Bråtveit (74) med på heile overfarten.Dette er ein annleis og tryggare tur enn i 1825, dei første utvandrarane brukte den skipsteknologien som var tilgjengeleg den gongen, gjer me det same i dag. Men respekten for motet dei viste, har ikkje blitt mindre.
Skuta er i seg sjølv ein solid livbåt, og skulle det bli skikkeleg krise, har dei to hypermoderne redningsflåtar med søkbar AIS-identifikasjon for kvar enkelt person. Likevel, sjølv om målet er å gå heile vegen fram med segl, er det lov å «juksa litt» og bruka motoren for å koma unna ein ekstra stri orkan. Eller omvendt, dersom skipet blir liggjande så lenge i stille sjø at det er fare for å koma for seint fram til målet. Skuta har med seg 1000 liter diesel for slike tilfelle.
For dei som vil sjå kor dei er: «På sida restauration.no finn du «Predict wind» der får du opp: Posisjon, fart, vindretning/styrke ( vermelding). Båten har Starlink satellittkommunikasjon, AIS ( klasse A og B) Alle tenester som tek ned AIS kan brukast for å fylgja båten». Info frå Aslak Bråtveit. Ein kan og gå via www.marinetraffic.com, og søka på skuta sitt navn.
–
Denne artikkelen ble først publisert i SYDVESTEN, lokal- og slektshistorisk magasin for Rogaland.
